Müsahibimiz Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin İqtisadi Siyasət Komitəsinin sədri akademik Ziyad Səmədzadədir.

Ziyad müəllim, hal-hazırda Azərbaycan dinamik inkişaf edir. Maliyyə imkanları artdıqca şəffaflığın təmin olunması problemi meydana çıxır. Respublikada bu sahədə vəziyyət necədir?

Azərbaycan inkişafının elə bir mərhələsindədir ki, əldə olunan makroiqtisadi göstəricilərin davamlı xarakter daşıması daha çox cəmiyyət həyatının bütün əhəmiyyətli sahələrində demokratik normaların, şəffaflığın və qanunçuluğun təminatından asılıdır. Respublikamızda hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu siyasətini inamla davam etdirən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin son illər dövlət idarəetmə sistemində şəffaflıq prinsipinin qorunması, büdcə vəsaitlərinin təyinatı üzrə xərclənməsi, maliyyə intizamının gücləndirilməsi, eləcə də korrupsiya hallarına qarşı mübarizə tədbirlərini genişləndirməsi də məhz bu reallıqla şərtlənir.

Bildiyiniz kimi Azərbaycan İqtisadçılar İttifaqının və Auditorlar Palatasının təşkilatçılığı ilə 2008-ci il sentyabrın 18-də Bakıda, "Gülüstan" sarayında "Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Milli Strategiya" və onun həyata keçirilməsi ilə bağlı 2007-2011-ci illər üçün Fəaliyyət Planının icrasını dəstəkləmək məqsədilə "Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizədə nəzarətin rolu və əhəmiyyəti" mövzusunda beynəlxalq elmi-praktik konfrans keçirilmişdir. Həmin konfransı açaraq mən qeyd etdim ki, bcşcr ğcmiyycti öçön son dcrcğc ahrılı olan bu prolemin tarixi çox qcdimdir. Lakin qloballaşan dönyada onun fcsadları daga miqyaslı vc daga tcsirlidir. Ona əürc dc şcffaflıhın artırılması vc korrupsiyaya qarşı möbarizcdc bötön düvlctlcr, xösusilc dc keçid düvrönö yaşayan yeni möstcqil düvlctlcr daga çox maraqlıdır ki, bunun da obyektiv vc subyektiv scbcblcri vardır... Möstcqilliyin ilk illcrindc ülkcdc gükm sörcn gcrğ-mcrğlik, iqtisadiyyatın, bügran vcziyyctinc döşmcsi, düvlctin cn adi funksiyalarını yerinc yetirmck iqtidarında olmaması, professionallıqdan uzaq olan insanların ali idarcetmc strukturlarına başçılıq etmcsi bötön scviyyclcrdc nczarctin rolunu geçc endirmişdi. Maliyyc-pul sisteminin ifliğ vcziyyctinc döşmöş, barter razılaşmaları, ncqdsiz gesablaşmaların scviyycsinin kritik gcddc çatmış, qanunveriğilikdcki boşluqlar problemi daga da kcskinlcşmişdi. O illcrdcn 15 il keçir. Geydcr Cliyev yenidcn respublika rcgbcri seçildikdcn sonra şcffaflıhın artırılması vc korrupsiyaya qarşı möbarizcnin mcrgclc-mcrgclc əöğlcndirilmcsi xctti möcyycnlcşdirildi.

Azərbaycanda şəffaflığın təmin olunması və maliyyə intizamının artırılması sahəsində hansı tədbirlər görülmüşdür?

Şcfaflıhın artırılması vc korrupsiyaya qarşı möbarizcnin scmcrcliliyi iqtisadi inkişafın scviyycsi vc demokratik tcsisatların qurulması ilc bilavasitc bahlıdır.

«Cəcr ğcmiyyctdc yoxsulluq varsa, demokratiyanın scviyycsi geç vaxt zcnəin şcraitdc yaşayan ğcmiyyctdcki kimi ola bilmcz. Ycni, cəcr xalq yoxsuldursa, onların sosial problemlcri ğiddidirsc, demokratiya onları döşöndörcn cn son mcsclcdir. Onlar iş gaqqında, uşaqlarına neğc çürck tapmaq gaqqında fikirlcşirlcr vc belc şcraitdc onlar azad dolana bilmirlcr. Ona əürc dc biz azad sagibkarlıhın inkişafına yöksck diqqct yetiririk. Belc şcriatdc insan azad olur. Onlar üzcl bizneslc mcşhul olanda, düvlct qurumlarından asılı olmurlar. Belcliklc, onların gcyatdakı davranışı da dcyişilir».

Dönyanın inkişaf tcğröbcsi elcğc dc, Azcrbayğanın son 10 ildc uhurlu inkişaf dinamikası Prezident İlgam Cliyevin yuxarıda deyilcn fikrini birmcnalı şckildc tcsdiqlcyir.

Azcrbayğan bu əön qloballaşan dönyanın cn fcal özvlcrindcn biridir. Ülkcdc liberal iqtisadiyyatın qurulması istiqamctindc fundamental addımlar atılmışdır, yeni iqtisadi sistemin formalaşması prosesi csascn başa çatmışdır. Clbcttc, keçilcn yol geç dc gamar olmamışdır. Ülkcdc makro sabitlik cldc edilmcsi ili sayılan 1996-ğı ildc düvlct başçısı istegsal, xidmct, maliyyc-kredit fcaliyyctinc düvlct nczarctinin qaydaya salınması vc csassız yoxlamaların qadahan edilmcsi barcdc fcrman imzaladı. Bir möddctdcn sonra sagibkarlıq sagcsindc söni maneclcrin aradan qaldırılması, lisenziyalaşdırma işinin tckmillcşdirilmcsinc dair fcrman vc scrcnğamlar imzalandı. Bödğc vcsaitlcrindcn istifadc özcrindc effektli nczarct mexanizmi sayılan xczincdarlıq sisteminc keçildi. Verəi Mcğcllcsi, Əümrök Mcğcllcsi, banklar gaqqında, sagibkarlıq fcaliyycti vc s. gaqqında qanunlar qcbul edildi.

Möstcqil düvlctin ali iqtisadi scncdi sayılan düvlct bödğcsinin formalaşması, qcbul edilmcsi vc iğrası ilc bahlı bötön csas mcsclclcri üzöndc cks etdircn bödğc sistemi gaqqında qanunun qcbulu isc ülkcnin maliyyc resurslarından istifadcdc şcffaflıhın vc nczarctin tcmin edilmcsi, Azcrbayğanın dönya maliyyc sisteminc qovuşması öçön əeniş imkanlar yaratdı.

Şcffaflıhın artırılması vc korrupsiyaya qarşı möbarizcdc nczarctin əöğlcnmcsini tcmin edcn daga bir mögöm vasitc - Gesablama Palatasının yaradıldı. Bu əön qeyd etdiyim institut respublikanın ali maliyyc nczarct orqanı kimi uhurla fcaliyyct əüstcrir. Qanunveriğilikdc edilcn son dcyişikliklcrc əürc Gesablama Palatasına kifayct qcdcr sclagiyyct verildi ki, o ali nczarct orqanı kimi bödğc vcsaitlcrinin formalaşması vc xcrğlcnmcsi işinin daga scmcrcli qurulmasını tcmin etsin. Cminik ki, bu sagcdc gclc xeyli iş əürölmclidir. Bunun öçön isc ilk nüvbcdc bödğcnin reallıhı, tamlıhı, şcffaflıhının tcmin olunmasına diqqct daga da artırılmalıdır.

Dövlət büdcəsinin icrası zamanı şəffaflığın təmin olunmasının vacibliyini qeyd etdiniz. Komitə sədtri kimi bu barədə bir qədər ətraflı məlumat verməyinizi xahiş edərdim.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev 2006-cı il oktyabrın 2-də Milli Məclisin payız sessiyasının açılışı zamanı ölkənin inkişafının müasir mərhələsində ictimai nəzarətin vacibliyini xüsusi önə çəkmişdir: "Əgər ciddi ictimai nəzarət olmasa, onda bizim nəzərdə tutduğumuz proqramlar çətinliklərlə üzləşə bilər... Büdcənin xərclənməsinə ictimai nəzarətlə bərabər, parlament nəzarəti də olmalıdır. Xərclər artdıqca, nəzarət də güclənməlidir. Bu, mütləq və mütləq olmalıdır".

Bu əön bödğc vcsaitlcrindcn istifadcyc nczarct etmck imkanları xeyli əenişlcnmişdir ki, bundan da biz bödğcnin Milli Mcğlisdc mözakircsin zamanı əeniş istifadc edirik. Bu barcdc bir qcdcr ctraflı.

Bunun öçön ilk nüvbcdc aşahıdakı cmcliyyatlar aparılır:

Bödğcnin əclirlcr vc xcrğlcr gisscsinin əüstcriğilcrinin ilkin tcsdiq olunmuş bödğc əüstcriğilcri ilc möqayiscsi, ilkin tcsdiq olunmuş bödğc ilc möqayiscdc xcrğlcrin strukturu, xcrğlcr özrc borğun mcblchi vc onlara nczarct,

Bödğcnin tcsniflcşdirilmcsi, bödğc scncdlcrindcki mclumatların tamlıhı, düvlct idarc etmc orqanlarının möxtclif pillclcri arasında maliyyc claqclcri, düvlct sektorunun diəcr vagidlcrinin fcaliyycti ilc claqcdar ömumi maliyyc risklcrinc nczarctin scviyycsi, iğtimaiyyctin vağib maliyyc mclumatlarına buraxılması,

Möcyycn edilmiş düvlct siyasctinin mcqscdlcrinc uyhun olaraq bödğcnin tcrtibi, illik bödğc gazırlanması prosesi vc gcmin prosesin iştirakçıları.

Bödğc iğrası prosesindc nczarct

Verəi üdcyiğilcrinin vczifc vc ügdcliklcrinin şcffaflıhı, verəi qoymanın vc verəi üdcyiğilcri qeydiyyatının scmcrcliliyi, verəi yıhımının scmcrcliliyi, kassa qalıhı, borğu, zcmanctinin uçotu vc onların idarc edilmcsi, cmck gaqqı fonduna nczarct tcdbirlcrinin scmcrcliliyi, rcqabct, düvlct satınalmaları ilc bahlı vcsaitlcrin xcrğclcnmcsi vc ona nczarctin scmcrcliliyi, daxili auditin scmcrcliliyi.

Uçot, scncdlcşdirmc vc gesabat

Gesabların razılaşdırılmasının vaxtında olması vc mötcmadiliyi, xidmctlcr əüstcrcn tcşkilatlar tcrcfindcn resursların müvğudluhu gaqqında mclumatların alınması, bödğcnin iğrası barcdc il crzindc tcqdim olunan gesabatların vc illik maliyyc gesabatlarının keyfiyyctli vc vaxtında olması.

Kcnar nczarct vc audit

Tctbiq daircsi, kcnar auditin xarakteri vc onun nctiğclcri csasında tcdbirlcrin tctbiqi, qanunveriğilik orqanı tcrcfindcn illik bödğc qanununa baxılması, qanunveriğilik orqanı tcrcfindcn kcnar auditorların rcylcrinc baxılması.

Son illcr özrc Düvlct bödğcsinin bu əüstcriğilcr csasında aparılması onun perspektivdc tcrtibinin tckmillcşmcsi, maliyyc nczarctinin əöğlcnmcsi öçön büyök imkanlar aça bilcr. Biz cminik ki, bir tcrcfdcn bödğc sisteminin tckmillcşmcsi, orta möddctli bödğc tcrtibinc keçilmcsi, iqtisadi, sosial inkişaf proqnozlarının reallıhının artırılması, verəi sistemindc şcffaflıha, verəi yökönön optimal scviyycdc azaldılmasına, verəi mcdcniyyctinin yöksclmcsinc xidmct edcn dcyişikliklcrin davam etdirilmcsi, diəcr tcrcfdcn Gesablama Palatasının fcaliyyctindc baş vercn mösbct meyillcrin əöğlcnmcsi vctcndaş ğcmiyyctinin qurulması prosesindc bödğc tcsnifatının sadclcşdirilmcsi, iğtimaiyyctin daga əeniş şckildc mclumatlandırılması maliyyc nczarcti sisteminin scmcrcliliyinin yöksclmcsinc, korrupsiya risklcrinin azalmasına cmcli kümck edc bilcr.

Məlum olduğu kimi hal-hazırda Azərbaycanda satınalmalar üzrə dövlət agentliyi fəaliyyət göstərir. Agentliyin təşkilinin məqsədlərindən biri də təşkilatlar tərəfindən dövlət vəsaitinin xərclənməsinə nəzarət ertməkdən ibarətdir. Bu proses nə dərəcədə uğurla həyata keçirilir?

Son illcrdc şcffaflıhın artırılması vc düvlct bödğcsi vcsaitlcrindcn scmcrcli istifadc olunmasına satınalmalar prosedurlarının daga tckmil şckildc gcyata keçirilmcsi üz mösbct tcsirini əüstcrmişdir.

Düvlct satınalmalarında qanunverijilik tclcblcrinin əöjlcndirilmcsi, gesabatların vaxtında tcrtib edilib tcglil olunması mcqscdi ilc düvlct satınalmalarının monitorinq sistemi yaradılmış vc Düvlct Aəentliyinin İnternet scgifcsi açılmış, burada yerli kompöter şcbckcsi quraşdırılmışdır.

Düvlct Aəentliyinin internet scgifcsindc Azcrbayjan Respublikasında düvlct satınalmalarını tcnzimlcycn normativ-göquqi baza öç dildc (azcrbayjan, rus vc inəilis) yerlcşdirilmişdir. Gcmin internet scgifcsindc tenderlcr gaqqında elanlar, Düvlct Aəentliyi tcrcfindcn keçirilcn seminarlar, düvlct satınalmalarına dair dcrj olunmuş materiallar yerlcşdirilir.

Düvlct vcsaitlcri gesabına malların (işlcrin vc xidmctlcrin) satın alınması özrc mösabiqclcrdc qalib şirkctlcrin seçilmcsindc subyektiv galların qarşısını almaq mcqscdi ilc tckliflcrin qiymctlcndirilmcsi vc möqayiscsinc dair metodiki tclimatlar, o jömlcdcn «Azcrbayjan Respublikasında malların, işlcrin vc xidmctlcrin düvlct satın alınmasında korrupsiya vc dclcduzluq gallarının qarşısının alınmasına dair metodiki tclimat» gazırlanmışdır.

Düvlct satınalmalarını tcnzimlcycn normativ-göquqi scncdlcri əeniş yaymaq, gcmin scncdlcrc dair ctraflı izagatlar vermck vc satınalmaların tcşkilindc yaranan çctinliklcri aradan qaldırmaq mcqscdi ilc Satınalmalar özrc Düvlct Aəentliyi, fcaliyyctinin csas istiqamctini düvlct satınalmalarına jclb olunan mötcxcssislcrin ixtisas scviyyclcrinin artırılmasına yüncltmişdir. Bu mcqscdlc nazirlik, komitc, idarc vc düvlct tcşkilatlarının, eyni zamanda respublikanın bötön rayon vc şcgcrlcrinin satınalmalara jclb olunan mötcxcssislcri öçön seminarlar vc tclim-mcşq kursları tcşkil olunmuşdur. 2003-jö ildc 361,6 milyon manat gcjmindc 648, 2007-ji ildc isc 2327,4 milyon manat gcjmindc 8312 tender keçirilmişdir.

Satınalmalar özrc Düvlct Aəentliyi Azcrbayjan Respublikasının Rabitc vc informasiya Texnoloəiyaları Nazirliyi ilc birlikdc respublikanın düvlct tcşkilatlarında müvjud olan texniki vc internetc çıxış imkanlarını üyrcncrck, elektron satınalmalar öçön proqram tcminatı gazırlamış vc bununla claqcdar xösusi internet saytı açılmışdır.

Azcrbayjanda tcşkil olunan elektron düvlct satınalmaları sistemi respublikada keçirilcn mösabiqclcrdc rcqabctin əöjlcndirilmcsinc, aşkarlıhın vc şcffaflıhın artırılmasına, mösabiqclcrin nctijclcrinin elektron vasitcsi ilc qiymctlcndirilmcsinc vc əclcjckdc bu sagcdc aparılan scncdlcşdirmclcrin asanlaşdırılmasına şcrait yaradajaqdır.

Satınalmalar özrc Düvlct Aəentliyi, düvlct satınalmalarında korrupsiya gallarının qarşısını almaq mcqscdi ilc mösabiqclcrin şcffaflıq, aşkarlıq vc cdalctli rcqabct şcraitindc tcşkili vc keçirilmcsi istiqamctindc işlcri davam etdirir.

Bütün bunlar göstərir ki, Azərbaycanda korrupsiyaya qarşı mübarizənin səmərəli və keyfiyyətli olması üçün dövlət səviyyəsində tədbirlər görülür və bu mübarizə aşkarlıq şəraitində aparılır. Bu sosial bəlaya qarşı təkamül və islahatlar yolu ilə mübarizə aparan Azərbaycan hakimiyyəti bu məqsədinə nə dərəcədə nail olmuşdur?

Şcffaflıhın artırılması vc korrupsiyaya qarşı möbarizcdc maliyyc nczarctinin rolunun artırılması düvlct vc üzcl sektor mönasibctlcrinin daga da tckmil olmasını zcruri edir vc razılıq gissi ilc qeyd olunmalıdır ki, bu mcsclcdc düvlct üzö tcşcbböskar rolunda çıxış edir. Auditor institutunun yaradılması, onun qanunverijilik bazasının formalaşması ilc bahlı respublikada əürölmöş işlcr tcqdirc layiqdir. Vctcndaş jcmiyycti gcm dc ona əürc scmcrcli şckildc qurula bilcr ki, düvlctin maliyyc resurslarına nczarctin tcşkilindc gcm dc qeyri-düvlct strukturları, qeyri-gükumct tcşkilatları jclb edilsin. Bu strateği xctt artıq bizim ülkcdc reallaşır vc onun perspektivi çox büyökdör. Tcbii ki, maliyyc resurslarından scmcrcli istifadc, şcffaflıq problemlcrinin qısa zaman kcsiyindc tam gclli qeyri-mömköndör. Bu əönön dc, sabagın da, əclcjcyin problemidir. Amma bu bir gcqiqctdir ki, son illcrdc respublikamızın sosial-iqtisadi inkişafında cldc etdiyi uhurlar birmcnalı şckildc onu demcyc csas verir ki, bu nailiyyctlcrin cldc edilmcsindc şcffaflıhın artırılması vc korrupsiyaya qarşı möbarizcyc kümck edcn sistemli tcdbirlcrin gcyata keçirilmcsi xeyli dcrcjcdc mösbct tcsir əüstcrmişdir.

Mcgz belc bir inkişafın nctijcsidir ki, Dönya Bankı ilc onun struktur vagidi olan Beynclxalq Maliyyc Korporasiyasının dönya büləclcrindc biznes mögitinc dair "Doinə Business - 2009" gesabatında Azcrbayjan 181 ülkc arasında bir nümrcli islagatçı ülkc elan olunub. Onlar Azcrbayjanın sörctli iqtisadi inkişafını, ülkcdc bazar iqtisadiyyatı prinsiplcrinin bcrqcrar olduhunu, liberal iqtisadiyyat yaradıldıhını xösusi olaraq qeyd edirlcr.

Azcrbayjan işəözar mögitin clverişliliyi baxımından dönya ülkclcri arasında vc gesabatın tcrtibatı tarixindc ilk ülkcdir ki, üz keçcn ilki əüstcrijisini (97-ji yer) 64 pillc yaxşılaşdıraraq, bötön MDB ülkclcrini vc Avropanın bir neçc inkşiaf etmiş ülkcsini əeridc qoyub vc 33-jö yerc yöksclib. Bununla da gesabat tcrtib edilmc tarixindc cn büyök sıçrayış rekordu möcyycn edilib.